Tριώδιο εἶναι τὸ λειτουργικὸ βιβλίο ποὺ ἀποτελεῖται ἀπὸ Ὕμνους, Ἱερὲς Ἀκολουθίες καὶ Συναξάρια τῆς περιόδου ποὺ προετοιμάζουν τοὺς Χριστιανοὺς γιὰ τὸ Ἅγιο καὶ Ἱερὸ Πάσχα. Ἡ περίοδος τῆς προετοιμασίας αὐτῆς, ἀρχίζει ἀπὸ τὴν Κυριακή του Τελώνου καὶ τοῦ Φαρισαίου καὶ λήγει τὸ ἀπόγευμα τοῦ Μεγάλου Σαββάτου. Ὁ ὅρος Τριώδιο (ἀπὸ τὶς λέξεις «τρία» καὶ «ὠδὴ») ὀφείλεται στὸ γεγονὸς ὅτι πολλοὶ ἀπὸ τοὺς Κανόνες τῶν Ἀκολουθιῶν ποὺ περιέχονται σὲ αὐτὸ ἔχουν μόνο τρεῖς ὠδές: τὴν 8η καὶ τὴν 9η πάντοτε, ὕστερα δὲ μία ἀπὸ τὶς πέντε πρῶτες.
Τὸ Τυπικό της Ἐκκλησίας μᾶς ὁρίζει ὅτι τὸ Σάββατο στὸν Ἑσπερινό του Τελώνου καὶ τοῦ Φαρισαίου, ὁ Δεξιὸς Ἱεροψάλτης κατέρχεται ἀπὸ τὸ ἀναλόγιό του καὶ λαμβάνει τὸ Τριώδιο ποὺ βρίσκεται κάτω ἀπὸ τὴν εἰκόνα τοῦ Χριστοῦ στὸ τέμπλο, κάνει τρεῖς μετάνοιες προσκυνᾶ τὸν Κύριο καὶ πηγαίνει ξανὰ στὸ ἀναλόγιο τοῦ ὅπου καὶ ἄρχετε ἡ ἀκολουθία τοῦ Ἑσπερινοῦ.
Ἡ πρώτη Κυριακή του Τριωδίου εἶναι ἀφιερωμένη στὴν ἄκρως διδακτικὴ παραβολὴ τοῦ Τελώνου καὶ τοῦ Φαρισαίου, τὴν ὁποία ὁ Κύριος διηγήθηκε προκειμένου νὰ διδάξει τὴν ἀρετὴ τῆς ταπεινώσεως καὶ νὰ στηλιτεύσει τὴν ἔπαρση, μὲ μοναδικὸ σκοπὸ τὴν σωτηρία τῶν ψυχῶν μας.
Ὁ Εὐαγγελιστὴς Λουκᾶς, μὲ τρόπο ἁπλὸ καὶ κατανοητό, μᾶς μεταφέρει τὴν παραβολὴ αὐτὴ ὡς ἑξῆς:
«Εἶπεν ὁ Κύριος τὴν παραβολὴν ταύτην …ἄνθρωποι δύο ἀνέβησαν εἰς τὸ Ἱερὸν προσεύξασθαι, ὁ εἰς Φαρισαῖος καὶ ὁ ἕτερος Τελώνης. Ὁ Φαρισαῖος σταθεῖς πρὸς ἑαυτὸν ταῦτα προσηύχετο ὁ Θεός, εὐχαριστῶ σοὶ ὅτι οὐκ εἰμὶ ὥσπερ οἱ λοιποὶ τῶν ἀνθρώπων, ἅρπαγες, ἄδικοι, μοιχοί, ἢ καὶ ὡς οὗτος ὁ τελώνης νηστεύω δὶς τοῦ Σαββάτου, ἀποδεκατῶ πάντα ὅσα κτῶμαι. Ὁ τελώνης μακρόθεν ἐστῶς οὐκ ἤθελεν οὐδὲ τοὺς ὀφθαλμοὺς εἰς τὸν οὐρανὸν ἐπάραι, ἂλλ ἔτυπτεν εἰς τὸ στῆθος αὐτοῦ λέγων ὁ Θεός, ἰλάσθητι μοὶ τῷ ἁμαρτωλῶ. Λέγω ὑμίν, κατέβη οὗτος δεδικαιωμένος εἰς τὸν οἶκον αὐτοῦ ἢ γὰρ ἐκεῖνος ὅτι πᾶς ὁ ὑψῶν ἑαυτὸν ταπεινωθήσεται, ὁ δὲ ταπεινῶν ἑαυτὸν ὑψωθήσεται» (Λούκ. 18,10-14).
Οἱ Φαρισαῖοι τὴν ἐποχὴ ἐκείνη ἐκπροσωποῦσαν τὴν ὑποκρισία, τὴν ἐγωιστικὴ αὐτάρκεια καὶ ἔπαρση, μὲ ἀποτέλεσμα τὴν ἀπομάκρυνσή τους ἀπὸ τὸν δρόμο τοῦ Θεοῦ. Ἀποκομμένοι ἀπὸ τὴν ὑπόλοιπη ἰουδαϊκὴ κοινωνία, ἀποτελοῦσαν, λαθεμένα, τὸ μέτρο συγκρίσεως τῆς εὐσεβείας καὶ τῆς ἠθικῆς γιὰ τοὺς Ἰουδαίους. Ἀντιθέτως οἱ Τελῶνες ἤσαν ἡ προσωποποίηση τῆς ἀδικίας καὶ τῆς ἁμαρτίας. Ὡς εἰσπράκτορες φόρων οἱ Τελῶνες διέπρατταν ἀδικίες, κλοπές, ἐκβιασμούς, τοκογλυφίες καὶ ἄλλες εἰδεχθεῖς ἀνομίες καὶ γι’ αὐτὸ δικαιολογημένα τοὺς μισοῦσε ὁ λαός.
Δύο ἀντίθετοι τύποι τῆς κοινωνίας, οἱ ὁποῖοι ἐκπροσωποῦσαν τὶς δύο αὐτὲς τάξεις, ἀνέβηκαν στὸ Ναὸ νὰ προσευχηθοῦν. Ὁ πρῶτος, ὁ κατ’ ὄνομα καὶ χαρακτηρισμὸ εὐσεβής, ἔχοντας τὴν αὐτάρκεια τῆς δῆθεν εὐσέβειάς του ὡς δεδομένη, στάθηκε μὲ ἔπαρση μπροστὰ στὸ Θεὸ καὶ ἄρχισε νὰ ἀπαριθμεῖ τὶς ἀρετές του. Τὶς ἐξέθετε προκλητικότατα μὲ τέτοιο τρόπο ὥστε ἀπαιτοῦσε, θὰ λέγαμε, ἀπὸ τὸ Θεὸ νὰ τὸν ἐπιβραβεύσει γι’ αὐτές. Γιὰ νὰ πετύχει τὸ στόχο του καὶ νὰ πιστεύει ὅτι εἶναι ἀρεστὸς στὸ Θεὸ ἔκανε ἀήθη σύγκριση τοῦ ἑαυτοῦ του μὲ τοὺς ἄλλους ἀνθρώπους καὶ ἰδιαίτερα, τὴν συγκεκριμένη στιγμή, μὲ τὸν συμπροσευχόμενο στὸ Ναὸ Τελώνη.
Ἀντίθετα, ὁ ἁμαρτωλὸς Τελώνης, συναισθανόμενος τὴν δεινή του κατάσταση καὶ γνωρίζοντας τὰ λάθη καὶ τὰ πάθη του, μὲ συντριβὴ καὶ ταπείνωση ζητᾶ τὸ ἔλεος τοῦ Θεοῦ, πιστεύοντας ὅτι μόνο μὲ τὸ ἔλεος τοῦ Θεοῦ μπορεῖ νὰ βρεῖ τὴν λύτρωσε καὶ τὴν ἀγαλλίαση τῆς ψυχῆς καὶ τῆς καρδιᾶς του. Αὐτὴ ἡ μετάνοιά του τὸν δικαιώνει μπροστὰ στὸ Θεό. Γίνεται δεκτὴ ἡ προσευχή του, σὲ ἀντίθεση μὲ τὸν ὑποκριτὴ Φαρισαῖο, τοῦ ὁποίου ἡ προσευχὴ ὄχι μόνο δὲν ἔγινε δεκτή, ἀλλὰ σώρευσε στὸν ἑαυτὸ τοῦ περισσότερο κρίμα καὶ περισσότερες ἁμαρτίες, ἐξαιτίας τῆς ἐγωπάθειάς του.
Οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας μᾶς ὅρισαν νὰ εἶναι ἡ πρώτη Κυριακή του Τριωδίου ἀφιερωμένη στὴ διδακτικὴ αὐτὴ παραβολὴ τοῦ Κυρίου γιὰ νὰ συνειδητοποιήσουν οἱ πιστοὶ πὼς ἡ ὑπερηφάνεια εἶναι ἡ ἀγιάτρευτη ρίζα τοῦ κακοῦ στὸν ἄνθρωπο. Αὐτὴ τὸν κρατᾶ μακριὰ ἀπὸ τὴν ἁγιαστικὴ χάρη τοῦ Θεοῦ, ἐνῶ ἡ ταπείνωση εἶναι τὸ σωτήριο ἀντίδοτο τῆς καταστροφικῆς πορείας, στὴν ὁποία ὁδηγεῖ τὸν ἄνθρωπο ἡ ἐγωπάθεια.
Μὲ πολὺ ἁπλὰ λόγια, τὸ Τριώδιο εἶναι ἡ χρονικὴ περίοδος ποὺ οἱ Χριστιανοὶ μᾶς ἑτοιμάζονται γιὰ τὴν νηστεία τῆς Μεγάλης Σαρακοστῆς καὶ τὸ Ἅγιο Πάσχα.
Οἱ ἑβδομάδες καὶ οἱ ξεχωριστὲς Κυριακὲς ποὺ μᾶς ὁδηγοῦν πρὸς τὸ Ἅγιο Πάσχα εἶναι οἱ ἑξῆς:
Ἡ πρώτη, ἡ Κυριακὴ του Τελώνου καὶ τοῦ Φαρισαίου που προτρέπει τοὺς Χριστιανοὺς νὰ εἶναι ταπεινοὶ ὅπως ὁ Τελώνης καὶ ὄχι ὑπερήφανοι ὅπως ὁ Φαρισαῖος.
Ἡ δεύτερη, εἶναι ἠ Κυριακὴ τοῦ Ἀσώτου, ποὺ μᾶς διδάσκει τὴν ἀξία τῆς μετάνοιας καὶ τὸ μεγαλεῖο της συγχωρήσεως.
Ἡ τρίτη, εἶναι ἠ Κυριακὴ τῆς Ἀπόκρεω, ὅπου ἀναφέρεται στὴν Δευτέρα Παρουσία, στὴν κρίση ποὺ θὰ λάβει χώρα, καθὼς καὶ στὴν χριστιανικὴ ἀγάπη. Ὀνομάζεται ἔτσι ἐπειδὴ εἶναι ἡ τελευταία ἡμέρα ποὺ οἱ Χριστιανοὶ ἐπιτρέπεται νὰ φᾶνε κρέας.
Ἡ τέταρτη, εἶναι ἠ Κυριακὴ τῆς Τυροφάγου ἢ Τυρινή, ἀναφέρεται στὴν ἐξορία τῶν πρωτόπλαστων ἀπὸ τὸν Παράδεισο.
Ἡ ἑπόμενη μέρα ἀπὸ τὴν Κυριακή της Τυροφάγου ἢ Τυρινὴ εἶναι ἠ Καθαρὰ Δευτέρα, ἡ ἀρχὴ τῆς Μεγάλης Νηστείας, τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς, ὅπου εἶναι μία περίοδος νηστείας, προσευχῆς, καὶ περισυλλογῆς ποὺ μᾶς προετοιμάζει γιὰ τὴν μεγάλη Ἑβδομάδα καὶ τὴν Ἀνάσταση τοῦ Κυρίου.
Εὐχόμαστε ἐκ βάθους καρδίας αὐτὴ ἡ Κυριακὴ νὰ εἶναι ἡ ἀπαρχὴ τῆς μετάνοιάς μας καὶ ἡ διδακτικὴ αὐτὴ Παραβολὴ νὰ γίνει τὸ ἐφαλτήριο μίας νέας πνευματικῆς ζωῆς ἀπαλλαγμένης ἀπὸ τὶς πολλές μας ἁμαρτίες, μία πνευματικὴ ζωὴ ὁμοιάζουσα πρὸς κλίμακα ἀπὸ γὴς πρὸς οὐρανό, ἡ ὁποία θὰ ὁδηγήσει ὅλους μας στὸν Βασιλέα καὶ Ἀναστάντα Κύριό μας ὁ ὁποῖος μᾶς προσμένει στὴν ἀγκαλιά του γιὰ νὰ μᾶς σκεπάσει «ὂν τρόπον ὄρνις ἐπισυνάγει τὰ νοσσία αὐτῆς ὑπὸ τὰς πτέρυγας».