Αποστολή Email 
Εκτύπωση ανάρτησης
Το Σαββατο της Ε’ εβδομάδος των Νηστειών χαρακτηρίζεται στο εορτολόγιο της Εκκλησίας ως «Σαββατον του Ακαθίστου». Επίσης ο ύμνος αυτός ψάλλεται τμηματικώς κατά τα απόδειπνα των τεσσάρων πρώτων Παρασκευών της Τεσσαρακοστής. Την πέμπτη εβδομάδα γίνεται η ανακεφαλαίωσις. Δεν πιστεύω να υπάρχει άλλο υμνολογικό κείμενο της Εκκλησίας μας, που να χρησιμοποιήθηκε τόσες φορές όσες ο Ακάθιστος. Στα Μοναστήρια τον διαβάζουν κάθε ημέρα και όλοι οι μοναχοί τον γνωρίζουν από στήθους. Στις ενορίες είναι μία από τις προσφιλέστερες στον λαο ακολουθίες, που συγκεντρώνουν κάθε Παρασκευή βράδυ κατά την περίοδο της Τεσσαρακοστής ένα πλήθος κόσμου.
Η Παναγία την οποία υμνολογεί ο Ακάθιστος, σ ὅλη την μακραίωνη ζωή της Εκκλησίας είναι το κέντρο της ευλαβείας των χριστιανών, το πρόσωπο που μακαρίζουν, κατά την πρόρρησή της, «πάσαι αι γενεαί» (Λουκ. 1, 48). Θα παρατρέξουμε το διαφιλονικούμενο θέμα του χρόνου της συντάξεως και του ποιητού του Ακαθίστου….Όποιος και αν ήταν ο ποιητής και με οποιοδήποτε ιστορικό γεγονός και αν συνδέθηκε πρωταρχικά ο Ακάθιστος, ένα είναι το αδιαμφισβήτητο στοιχείο, που μας δίνουν οι σχετικές πηγές, ότι ο ύμνος ψέλνονταν ως ευχαριστήριος ωδή προς την υπέρμαχο στρατηγό του Βυζαντινού κράτους. Κατά την παρατήρηση του Συναξαριστού ο ύμνος λέγεται «Ακάθιστος»,, γιατί τότε κατά την σωτηρία της Πολεως και από τότε μέχρι σήμερα, όταν οι οίκοι του ύμνου αυτού ψέλνονταν, «ορθοί πάντες» τους άκουγαν εις ένδειξη ευχαριστίας προς την Θεοτόκο, ενώ στους οίκους των άλλων κοντακίων «εξ έθους» κάθονταν.
Γιατί όμως ψάλλεται την Μεγάλη Τεσσαρακοστή; Με την Μεγάλη Τεσσαρακοστή συνδέθηκε προφανώς εξ αιτίας ενός άλλου λειτουργικού λόγου: Μέσα στην περίοδο της Νηστείας εμπίπτει πάντοτε η μεγάλη εορτή του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου. Είναι η μόνη μεγάλη εορτή, που λόγω του πένθιμου χαρακτήρα της Τεσσαρακοστής, στερείται προεορτίων και μεθεόρτων. Αυτήν ακριβώς την έλλειψη έρχεται να καλύψει η ψαλμωδία του Ακαθίστου, τμηματικώς κατά τα Απόδειπνα των Παρασκευών και ολόκληρος κατά το Σάββατο της Ε’ εβδομάδος. Το βράδυ της Παρασκευής ανήκει λειτουργικά στο Σάββατο, ημέρα που μαζί με την Κυριακή είναι οι μόνες ημέρες της εβδομάδος των Νηστειών, κατά τις οποίες επιτρέπεται ο εορτασμός χαρμοσύνων γεγονότων, και στις οποίες, μεταφέρονται οι εορτές της εβδομάδος.
Σε ορισμένα Τυπικά ο Ακάθιστος ψαλόταν πέντε ημέρες πριν την εορτή του Ευαγγελισμού και σε άλλα κατά τον όρθρο της ημέρας της εορτής. Ο Ακάθιστος ύμνος είναι το Κοντάκιο του Ευαγγελισμού, ο ύμνος της σαρκώσεως του Λόγου του Θεού. Είναι Κοντάκιο και Ύμνος. Κατά το σύστημα της συνθέσεως του ποιητικού αυτού είδους περιλαμβάνει το προοίμιο, «Το προσταχθέν μυστικώς….», και 24 οίκους, που έχουν αλφαβητική ακροστιχίδα. Η ιδιορρυθμία του σε σχέση με άλλα Κοντάκια συνίσταται στα αυτόμελα που ακολουθούν οι Οίκοι του.
Οι περιττοί Οίκοι (αυτοί που αρχίζουν από τα στοιχεία Α, Γ, Ε, Η, κλπ.) έχουν ως αυτόμελο, τροπάριο δηλαδή βάσει του οποίου συνετέθησαν, τον πρώτο Οίκο («Άγγελος πρωτοστάτης….») χαρακτηριστικό τους είναι οι έξι διπλές αποστροφές προς την Παναγία, που αρχίζουν με το «Χαίρε» και που έδωσαν το λαϊκό όνομα στον ύμνο: «Χαιρετισμοί»… Επωδό (εφύμνιο) έχουν το «Χαίρε νύμφη ανύμφευτε», που είναι και το εφύμνιο του προοιμίου. Οι άρτιοι Οίκοι (που αρχίζουν από τα στοιχεία Β, Δ, Ζ, Θ, κλπ.) έχουν συντεθή με βάση, είναι δηλαδή προσόμοια, του δευτέρου Οίκου, «Βλέπουσα η αγία …), και έχουν εφύμνιο το «Αλληλούϊα». Θεμα του Κοντακίου του Ακαθίστου είναι το μυστήριο της Σαρκώσεως του Χριστού, με κύριο τόνο στην απαρχή της σωτηρίας, στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου. Σε αυτον αναφέρονται το προοίμιο, που αποτελεί περίληψη του περιεχομένου του ύμνου, και οι τέσσερις πρώτοι οίκοι.
Τα δεκατρία «Χαίρε»,, που κατακλείουν τούς περιττούς Οίκους, δεν είναι τίποτε άλλο παρά μία επέκταση και ποιητική αναδίπλωση και επεξεργασία του αγγελικού ασπασμού «Χαίρε κεχαριτωμένη». (Λουκ. 1, 28). Ο πρωτοστάτης άγγελος, ο Γαβριήλ, έρχεται και φέρνει το θεϊκό μήνυμα, το «χαίρε», στην Θεοτόκο (Α) εκείνη απορεί για τον παράδοξο τρόπο της συλλήψεως (Β) ο Γαβριήλ της εξηγεί την απόρρητο βουλή του Θεού (Γ) και η δύναμις του Υψίστου επισκιάζει την απειρόγαμο Παρθένο και συλλαμβάνει τον Υιο του Θεού (Δ). Η Θεοτόκος επισκέπτεται την συγγενή της Ελισάβετ, την μέλλουσα μητέρα του Προδρόμου, και ανταλλάσσουν προφητικούς λόγους (Ε). Ο Ιωσήφ, ο μνηστήρας της Παρθένου, ταράσσεται από την ζάλη των αμφιβόλων λογισμών, αλλά πληροφορείται από τον άγγελο το μυστήριο της συλλήψεως (Ζ). Ο Χριστός γεννάται και οι ποιμένες προσκυνούν τον αμνό του Θεού (Η).
Ο θεοδρόμος Αστήρ δείχνει τον δρόμο στούς μάγους της Ανατολής (Θ), αυτοί τον προσκυνούν (Ι) και δι ἄλλης οδού αναχωρούν για την Βαβυλώνα, οι θεοφόροι κήρυκες (Κ). Στην Αίγυπτο ο φυγάς Κυριος συντρίβει τα είδωλα και με τον φωτισμό της αληθείας διώχνει το σκότος του ψεύδους (Λ). Και ο Συμεών δέχεται στην αγκάλη του ως βρέφος τεσσαρακονθήμερο τον τέλειο Θεό και λαμβάνει την ποθητή απόλυση (Μ). Εδώ τελειώνει το πρώτο μισό μέρος του ύμνου, το ιστορικό, που περιλαμβάνει τούς πρώτους Οίκους, από το Α ως το Μ. Οι υπόλοιποι, από το Ν ως το Ω, αποτελούν μια θεολογική -θεωρητική επεξεργασία του μυστηρίου της Σαρκώσεως. Η νέα κτίσις, που δημιουργεί ο Λογος του Θεού με την σάρκωσί Του, δοξολογεί τον δημιουργό (Ν). Ο παράξενος -«ο ξένος» – τόκος προτρέπει τούς ανθρώπους να ξενωθούν από τον κόσμο και να μεταθέσουν τον νου των στον ουρανό (Ξ).
Όλος ήταν στην γη ο δοξολογούμενος Λογος, αλλά και από τον ουρανό δεν απουσίαζε (Ο). Οι άγγελοι θαύμασαν το έργο της ενανθρωπήσεως και την κοινωνία του Θεού και των ανθρώπων (Π). Οι σοφοί και ρήτορες του κόσμου έμειναν άφωνοι, μη μπορώντας να εξηγήσουν το μυστήριο του παρθενικού τόκου (Ρ). Ο Ποιμήν -Θεός γίνεται πρόβατο -άνθρωπος θέλοντας να σώση τον κόσμο (Σ). Η Παρθένος γίνεται φυλακτήριο τείχος των παρθένων και όλων των πιστών (Τ). Κανείς ύμνος δεν μπορεί να πληρώση τον φόρο του χρέους στον Σαρκωθέντα Βασιλέα (Υ). Η Θεοτόκος είναι η φωτοδόχος λαμπάς, που μας καθοδηγεί στην γνώσι του Θεού (Φ).
Ο Χριστός ήλθε στον κόσμο για να του δώση χάρι και συγχώρησι (Χ). Η δοξολογία προς τον Υιο συνδέεται και προς την ανύμνησι του εμψύχου ναού Του, της Θεοτόκου (Ψ). Και ο ύμνος κλείει με μία θαυμαστή αποστροφή προς την Παρθένο: Στο στόμα του αγγέλου, της Ελισάβετ, των ποιμένων, των μάγων και των Αιγυπτίων στο πρώτο μέρος και των πιστών στο δεύτερο μπαίνουν οι 144 θαυμάσιες ποιητικές αποστροφές και τα εγκώμια της Θεοτόκου με τις τόσο επιτυχείς αντιθέσεις και τις ωραίες θεολογικές εικόνες. Είναι τόσο γνωστές. Παλαιότερα ο ύμνος ψαλόταν. Σήμερα ψάλεται μόνο το προοίμιο σε ήχο πλ. δ’. Περιεχόμενό του είναι ο Ευαγγελισμός, το θέμα του Κοντακίου:
Οι Οίκοι απαγγέλλονται σήμερα εμμελώς από τον ιερέα στο μέσον του ναού, δηλαδή στη θέση που πριν βρισκόταν ο άμβωνας, από τον οποίο αρχικά ψαλόταν το Κοντάκιο. Ο λαός επαναλαμβάνει στο τέλος κάθε Οίκου το εφύμνιο -την επωδό -σε ήχο πάλι πλ. δ’: «Χαίρε, νύμφη ανύμφευτε», στούς περιττούς οίκους «Αλληλούϊα», στούς αρτίους. Όταν ο Ακάθιστος συνδέθηκε με τα ιστορικά γεγονότα, που αναφέρονται στη σωτηρία της Κωνταντινουπόλεως, τότε συνετέθηκε νέο ειδικό προοίμιο, γεμάτο δοξολογία και ικεσία, το τόσο γνωστό «Τη υπερμάχω». Στην υπέρμαχο στρατηγό, η πόλις της Θεοτόκου, που λυτρώθηκε χάριν σ’ αυτήν από τα δεινά, αναγράφει τα νικητήρια και την παρακαλεί που έχει την ακαταμάχητη δύναμη να την ελευθερώνει από τούς ποικίλους κινδύνους για να την δοξολογεί κράζοντας το «Χαίρε, νύμφη ανύμφευτε».
Αποστολή Email Εκτύπωση ανάρτησης
